ADOLF SHAPIRO. Μέρα Τέταρτη.
«Όταν δουλεύουμε πάνω σε ένα ρόλο, πρέπει να σκεφτόμαστε τους κινδύνους του».
… «Στο «Όνειρο του θείου» η μητέρα της Ζήνα που θέλει να την παντρέψει με τον γέρο πρίγκιπα, ξεκινάει τη σχετική κουβέντα με τη Ζήνα με την εξής φράση: «Πρέπει να μιλήσουμε σοβαρά …» Αλλά μόνο σοβαρή δεν πρέπει να δείχνει η ηθοποιός που την ερμηνεύει. Και γενικά, όταν κάποιος μου λέει: «Να σου πω την αλήθεια…», ξέρω ότι θα μου πει ψέματα.
Τι πρέπει να εξακριβώσουμε σε αυτό το κρίσιμο απόσπασμα; Στον Ντοστογιέφσκι όλοι μιλάνε πάρα πολύ και εδώ η μητέρα κρύβει το βασικό νόημα της συζήτησης που θέλει να κάνει με την κόρη της πίσω από τις λέξεις. Πρέπει να καταλάβουμε: έχει η μητέρα ένα συγκεκριμένο σχέδιο για να παντρέψει τη Ζήνα; Αν το γνωρίζει, τότε σαν ένας κακούργος ακολουθεί το σχέδιό της. Αν έχει σχέδιο, τότε πώς και πότε ωρίμασε;»
… «Γιατί το λέω αυτό; Γιατί μ’ ενδιαφέρει το πώς ο ηθοποιός αρχίζει να δουλεύει πάνω στο ρόλο του. Τι θεωρεί το ποιο σημαντικό για τον εαυτό του; Μιλούσαμε για τον θαραλλέο και τον δειλό άνθρωπο. Αν πω στην ηθοποιό ότι η ηρωίδα της είναι ένας τύραννος, ότι κάνει ό, τι θέλει την κόρη της, η ηθοποιός θα χάσει το ενδιαφέρον, δεν έχει ενδιαφέρον να παίζει έναν τύραννο του σπιτιού. Δεν είναι ενδιαφέρον να σπαταλάμε για έναν τύραννο πρόβες δύο μηνών… Μπορούμε να υποθέσουμε: μπας και θέλει να αναπληρώσει το δικό της χαμένο χρόνο; Τότε η κόρη της είναι ο άσος στο μανίκι της, η τελευταία της ευκαιρία…
… «Αλλά στον Ντοστογιέφσκι όλοι οι ήρωες λειτουργούν στα όρια του πάθους, της υστερίας, του σκανδάλου. Όλοι τους είναι τρελοί, γι’ αυτό είναι τόσο δύσκολο να τους αγαπάς. Αλλά είναι και μεγαλοφυείς! Είναι εντελώς διαφορετικά πράγματα. Η μητέρα συλλαμβάνει μια σκέψη, δεν είναι ακόμα πλάνο, η σκέψη είναι τρελή: «Και αν;» Ο πρίγκιπας δεν είναι απλά γέρος άνθρωπος. Είναι μισός άνθρωπος, με ένα μάτι, με ένα πόδι, με περούκα.. Είναι ένα χούφταλο που δεν νιώνει, είναι μόνιμα αφηρημένος, μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας…
… «Στην τέχνη δεν σημαίνει τίποτα αν ένας άνθρωπος είναι απλά ηλικιωμένος. Ο Οθέλλος είναι ηλικιωμένος, αλλά είναι πολύ ξακουστός στρατηλάτης. Αυτό το δράμα δεν είναι για τη ζήλεια. Η Δυσδαιμόνα τον αγαπάει, κι εκείνη είναι γι’ αυτόν ένας κόσμος ολόκληρος. Χάνοντας αυτόν τον κόσμο την πνίγει. Έτσι, δεν είναι θέμα η ηλικία του πρίγκιπά μας. Θέμα είναι το παραλήρημά του, δεν είναι καν άνθρωπος. Απλά ηλικιωμένος – δεν αποτελεί θέμα για τον Ντοστογιέφσκι. Εδώ υπάρχει μια τρελή σκέψη, ένα τρελό σχέδιο. Αλλά, όπως γνωρίζουμε, τα τρελά σχέδια και οι τρελές σκέψεις σπάνια συνδυάζονται…
«Όταν δουλεύουμε πάνω σε ένα ρόλο, πρέπει να σκεφτόμαστε τους κινδύνους του».
… «Και κατι άλλο βασικό: ψάξτε να βρείτε το λάθος του ήρωά σας…»
Κάθε άνθρωπος κάνει λάθη. Πρέπει να βρούμε το λάθος κι εδώ. Στο «Ρομέο και Ιουλιέττα» πού είναι το λάθος; Πολύ απλά: βιάστηκαν. Έσφαλε και ο ιερέας που δεν ήθελε να τους παντρέψει, αλλά στο τέλος τους πάντρεψε, πιστεύοντας, ότι έτσι θα έρθει ειρήνη ανάμεσα στις δύο οικογένειες… Σε όλα τα έργα, όπως και στο δικό μας ψάξτε για λάθη. Η πείρα είναι η ιστορία των λαθών μας… Τέτοιο λάθος κάνει και η μητέρα στο «Όνειρο του θείου», πιστεύοντας, ότι μέσω thw κόρης θα ξεκινήσει μια νέα ζωή…
… «Και τώρα ένα πάρα πολύ σοβαρό σημείο: το έργο μπορεί να παιχτεί μέσα σε πέντε λεπτά. Η μάνα αυτοσχεδιάζει, το πλάνο ξετυλίγεται σαν το ελατήριο. Σαν αποτέλεσμα θα έχουμε μια τυραννική μητέρα. Όμως, εδώ η ηθοποιός πρέπει να παίζει μια μεγαλοφυία, έναν ποιητή, τον Μότσαρτ της ίντριγκας. Και τότε οι θεατές θα βλέπουν το έργο με ενδιαφέρον. Πρέπει να κάνουμε έτσι, γώστε να μην μπορεί να καταλάβει ο θεατής. Πώς μπορεί να «σκοτώσει» την κόρη της, αγαπώντας; Στο τέλος φτάνει στο σημείο να λέει ότι αυτός ο γάμος είναι μια αληθινά χριστιανική πράξη. Έννοιες από την ανάποδη. Όπως στη ζωή, όπως στην πολιτική: οι επαναστάσεις γίνονται για την ευτυχία του κόσμου, αλλά καταλήγουν σε τραγωδίες.
Πρέπει να βρούμε το ταλέντο του ήρωά μας…
«… Παντού πρέπει να ψάχνουμε για δεύτερο πλάνο. Σε όλα τα θέατρα αυτές οι σκηνές θα παίζονται με όλη την σοβαρότητα, αλλά πρέπει να παίζονται ανάλαφρα. Κι εδώ μπαίνει η ερώτηση: τι είναι η σύγκρουση; Στο σύγχρονο θέατρο η φύση της σύγκρουσης έχει αλλάξει πολύ με τη γέννηση του νέου ευρωπαϊκού δράματος, γι’ αυτό είναι τόσο δύσκολο να παίζουμε την αρχαία τραγωδία, την αρχαία κωμωδία. Ποια είναι η σύγκρουση στον Λόπε ντε Βέγα; Δύο άντρες αγαπούν την ίδια κοπέλα και ένας εκ των δύο πρέπει να πεθάνει, κάποιος πρέπει να νικήσει και κάποιος να ηττηθεί. Σήμερα λέμε ότι δεν ξεχωρίζουμε τη νίκη από την ήττα. Η νίκη στην προοπτική μπορεί να καταλήξει σε ήττα και το αντίθετο. Άνθρωποι δεν μπορούν να ζουν στην ηθική των περασμένων χρόνων, η ηθική άλλαξε. Σήμερα δεν υπάρχουν κανόνες… Στον Ντοστογιέφσκι όλοι μιλάνει γρήγορα εκτός από τον πρίγκιπα Μίσκιν και τον Αλιόσα Καραμαζόφ, γιατί έχουν πνευματική φόρτιση. Δεν είναι τρελοί, είναι οι μοναδικοί νορμάλ.
… «Γι’ αυτό και το θέατρο πρέπει να αλλάξει, πρέπει να αλλάξει η φύση της σύγκρουσης…
Στη σκηνή δεν μπορούν να υπάρχουν δύο που την οδηγούν. Πάντα ο ένας οδηγεί και ο άλλος οδηγείται…