«Νοσταλγώντας τo παλιό, προσδοκώντας το καινούργιο» (Μαθήτρια του Εργαστηρίου)
Όσοι έχουν βιώσει την εμπειρία «Εργαστήρι ADOLF SHAPIRO» σίγουρα νιώθουν το ίδιο: θυμούνται και προσδοκούν. Έτσι, η απομόνωση και η καραντίνα – παράλληλες στην Ελλάδα και τη Ρωσία – στάθηκαν ευκαιρία να βρεθούν ξανά μαζί με τον ADOLF SHAPIRO οι περισσότεροι από τους Έλληνες ακροατές και των τεσσάρων Εργαστηρίων του μεγάλου Δασκάλου του θεάτρου. Σε αντίθεση με τα προηγούμενα Εργαστήρια, που είχαν ένα συγκεκριμένο θέμα, το 1o online Εργαστήριο κύλησε ως ελεύθερη συζήτηση με επίκεντρο το φλέγον ζήτημα: αν μπορεί ή όχι να υπάρχει ένα καινούργιο είδος θεάτρου – θεάτρο online.
Παρακάτω – ένα σύντομο σκιαγράφημα της σημερινής συνάντησης.
Ερώτηση: Αν γίνεται θέατρο στη μορφή που είμαστε σήμερα, δηλαδή, αν μπορεί να γίνει πρόβα με μας, καθισμένους μπροστά στις οθόνες;
ADOLF: Δύσκολο μου φαίνεται, γιατί βλέπω μόνο τα πρόσωπά σας, γκρο πλάν, και επικοινωνείτε μόνο μαζί μου και όχι μεταξύ σας. Θα μπορούσε να γίνει, αν εσείς είστε μαζί σε έναν χώρο, κι εγώ – εδώ, αλλά τώρα είστε χωρισμένοι, είναι αδύνατο. Δε θα μπορούσατε να καταλάβετε, σε ποιον απευθύνεστε, θα έπρεπε αναγκαστικά να λέτε ονόματα. Αλλά η ερώτηση είναι πολύ ενδιαφέρουσα.
Ερώτηση: Μπορεί να βρεθεί μια λύση επικοινωνίας; Τεχνικά είναι εφικτό: κάποια πρόσωπα μπορούν μα μεγεθύνονται, κάποια να μικραίνουν, απλά δεν υπάρχει σωματική επικοινωνία. Κατά πόσο μπορεί να υπάρχει επικοινωνία έξω από τη σωματικότητα;
ADOLF: Είναι δύσκολο, αλλά μπορεί. Αν είστε δύο ή τρεις μπορείτε να κάνετε άσκηση, αλλά δεν παίρνετε σήματα ο ένας από τον άλλον.
Ερώτηση: Έχετε χρησιμοποιήσει ποτέ στο θέατρο τον κινηματόγραφο;
ADOLF: Ναι, έχω χρησιμοποιήσει και έκανα ειδικές λήψεις για την παράσταση, είτε ως αναμνήσεις ηρώων – για την παιδική τους ηλικία, π.χ., είτε για τα όνειρά τους. Το θέατρο μπορεί να μεταδώσει τα πάντα, αλλά με τα δικά του μέσα. Στο θέατρο λειτουργούν άλλες μεταφορές, άλλοι τρόποι.
Ερώτηση: Πώς επιλέγετε τους ηθοποιούς σας;
ADOLF: Όπως η Επιτροπή που πρέπει να αποφασίσει, ποιους θα πάρει στη Θεατρική σχολή και ποιους όχι. Έχεις 10 θέσεις και 20 υποψηφίους. Δεν κάθεσαι να σημειώνεις: αυτός έχει ωραία φωνή, ο άλλος – ωραία μάτια, ο τρίτος χορεύει ωραία, ο πέμπτος – τραγουδάει. Την τελευταία στιγμή αναρωτιέσαι: με ποιον από αυτούς θα ήθελες να κάνεις πρόβα μέρα-νύχτα; Δεν κάνεις καταμέτρηση των προσόντων τους, αλλά αποφασίζεις με βάση την αισθητική. Ποιος τραβάει το ενδιαφέρον σου; Ποιος έχει ένα αίνιγμα, ένα μυστήριο; Θα έλεγα με τον ίδιο τρόπο που οι άνθρωποι επιλέγουν τον ή τη σύντροφό τους. Καμιά φορά αποφασίζω κυριολεκτικά το τελευταίο δευτερόλεπτο. Πρέπει να σκέφτεσαι πολύ, αλλά να αποφασίζεις αστραπιαία.
Ερώτηση: Αυτή η κατάσταση μας έφερε σε επαφή διαφορετική, είναι ιδιαίτερη η δυνατότητα, που μας έδωσε αυτή την ευκαιρία. Αν μπορούσε να υπάρχει μια ψηφιακή εφαρμογή, που δε θα ήταν ούτε σινεμά, ούτε θέατρο, αλλά κάποιο άλλο είδος θεάματος, που θα μπορούσε να εξυπηρετήσει αυτή την κατάσταση;
ADOLF: Θα μπορούσε να υπάρχει. Και να πάρει και Νόμπελ! Σας κοιτάω και σκέφτομαι: να μπορούσαμε τώρα να καταγράψουμε όλους μας! Να βρούμε ένα θέμα! Για παράδειγμα: να αφηγηθούμε κάτι από τη ζωή μας, και τότε θα είχαμε μια εικόνα της κοινωνίας μας. Ή να αφηγηθεί ο καθένας για τον πατέρα του, για τη σχέση μαζί του. Ο καθένας θα έλεγε διαφορετικά πράγματα: κάποιος αγαπούσε, κάποιος μισούσε τον πατέρα του, κάποιος δεν τον έχει γνωρίσει ποτέ. Από διαφορετικές απόψεις και αφηγήσεις θα μπορούσαμε να φτιάξουμε πολύ καλό θέατρο. Θα μπορούσαμε να μοντάρουμε τις εικόνες και θα είχαμε κάτι σαν χορωδία, όπου κάθε ξεχωριστή φωνή συνθέτει πολυφωνία. Η σημερινή μας συνάντηση – είναι η υπέρβαση της μοναξιάς, αναπλήρωση της επικοινωνίας, της οποίας στερούμαστε. Από αυτό βγαίνει μουσική.
Ερώτηση: Η οθόνη του υπολογιστή προσφέρει καινούργιες οπτικές δυνατότητες, που δεν προσφέρει το θέατρο: πιο κοντά-πιο μακριά…
ADOLF: Σίγουρα η οθόνη έχει τα δικά της τεράστια προτερήματα. Αλλά σε όλη την κατάσταση που δημιουργήθηκε, υπάρχει ένα άλλο εσωτερικό νόημα: μας αναγκάζει να επικεντρωνόμαστε σε άλλα πράγματα – πώς να μετακινηθούμε, πώς θα πάμε στο σουπερμάρκετ, δηλαδή, σε καθημερινά πράγματα. Τα πλαίσια της καθημερινότητας είναι πολύ περιορισμένα. Όταν μιλάμε για το θέατρο, θέλουμε να βγούμε από αυτά τα πλαίσια και να βοηθήσουμε ο ένας τον άλλον. Υπάρχουν πολλά έργα, που μιλάνε για κάποιες παρόμοιες καταστάσεις. Για παράδειγμα, για τον έρωτα στο στρατόπεδο συγκέντρωσης…
Ερώτηση: Ένα χρόνο πριν είχατε πει ότι με την Τέχνη μπορείς να ασχολείσαι μόνο ενάντια στις καταστάσεις της ζωής. Σ’ αυτές τις συνθήκες τι γίνεται; Ίσως αυτή η σκέψη ταιριάζει πολύ στο σήμερα.
ADOLF: Αν βοηθάει η Τέχνη σ’ αυτές τις συνθήκες; Εννοείται, βοηθάει. Κάθε θετική ώθηση βοηθάει. Στο κέντρο της Μόσχας, όπου μένω, υπάρχουν πολύ λίγα δέντρα. Γι’ αυτό, όταν με παίρνουν τηλέφωνο οι φίλοι μου που ζουν τώρα στην εξοχή, τους ζηλεύω πολύ, αλλά ταυτόχρονα αρχίζω να εκτιμώ όλο και περισσότερο κάθε δέντρο έξω από το παράθυρό μου. Το ίδιο νιώθω, όταν παρακολουθώ τις ξεναγήσεις στα μουσεία online, χωρίς κόσμο. Αυτό με βοηθάει, όπως και κάθε ανάμνηση του πίνακα, της θεατρικής παράστασης, της θάλασσας, είναι κάτι, που δεν μπορεί κανείς να μου το πάρει. Σίγουρα, σήμερα δεν προσλαμβάνουμε καινούργιες εντυπώσεις, επιστρέφουμε νοερά σε κάτι που πέρασε. Αλλά το βασικό που μας αφήνει το θέατρο είναι η εντύπωση, αυτός είναι ο μεγαλύτερος πλούτος μας. Το θέατρο είναι ο τρόπος επικοινωνίας, πρόσχημα για επικοινωνία. Όπως, για παράδειγμα, θυμάμαι δύο θεατές, που είχαν εισιτήρια διαρκείας στο θέατρο και πάντα είχαν συγκεκριμένες θέσεις στην αίθουσα, τις διπλανές. Μια φορά κρυφάκουσα μια τέτοια συζήτηση: «Σας άρεσε η παράσταση;» – «Όχι». – «Ούτε κι εμένα». – «Καλησπέρα σας… Ως την επόμενη πρεμιέρα»…
Ερώτηση: Μου φαίνεται αδιανόητο να υπάρχει θέατρο online…
ADOLF: Όλα θα κατασταλάξουν κάποτε… Και το θέατρο online θα γίνει συνήθεια, θα πάρει τη θέση του στη ζωή μας… Όταν στη καθημερινότητα μπήκε το ηλεκτρικό ρεύμα, πίστεψαν, ότι θα αντικαταστήσει το φως του ηλίου. Δεν το αντικατέστησε όμως: το ρεύμα αν θέλουμε το ανάβουμε, αν θέλουμε το σβήνουμε… Έτσι και με το θέατρο online: δεν είναι θέμα οθόνης, αλλά θέμα περιεχομένου: δεν είναι θέμα του Ίντερνετ, αλλά από ποιον παίρνεις την πληροφορία.
Αν γνωρίζαμε, τι θα γίνει, η ζωή δε θα είχε κανένα ενδιαφέρον…
Ερώτηση: Πότε θα συναντηθούμε ξανά στο θέατρο;
ADOLF: Αμέσως, μόλις τελειώσουν αυτά. Για μένα είναι πολύ σημαντικό που δημιουργήθηκε αυτή η ομάδα, όπου οι άνθρωποι επικοινωνούν μεταξύ τους και μπορούν να δουλεύουν μαζί. Είναι το δικό μου ελληνικό Εργαστήρι. Το μνημονεύω στο βιβλίο, που γράφω τώρα.
Ερώτηση: Είναι βιβλίο για το θέατρο;
ADOLF: Όχι μόνο. Σε μια συνέντευξη στη Μόσχα μου έκαναν αυτή την ερώτηση, κι εγώ σε απάντηση θυμήθηκα ένα παλιό μου φίλο, που όταν ήμασταν παιδιά, κάθε τόσο πήγαινε σινεμά. Εγώ τον ρωτούσα, ποιο ήταν το θέμα της ταινίας; Πόλεμος, μου έλεγε. Έρωτας, μου έλεγε την επόμενη φορά. Κατάσκοποι, μου έλεγε την τρίτη. Και κάποια φορά μου είπε: η ζωή. Δηλαδή, η ταινία μιλούσε για τα πάντα: και για τον πόλεμο, και για τον έρωτα, και για τους κατασκόπους, και για πολλά άλλα…
Έτσι και το βιβλίο μου – για τη ζωή…