Πέρυσι, η Σβετλάνα Αλεξιγιέβιτς απο τη Λευκορωσία (που γράφει στα ρώσικα) τιμήθηκε με την μεγαλύτερη λογοτεχνική διάκριση, γεγονός που προκάλεσε εκτενή σχόλια τόσο στη Δύση όσο και στη Ρωσία. Φέτος η Σουηδική Ακαδημία έκανε ένα βήμα παρακάτω απονέμοντας το Νόμπελ Λογοτεχνίας στον Αμερικανό μουσικό και στιχουργό Μπομπ Ντίλαν. Θα μπορούσαμε να εκλάβουμε αυτό το βραβείο ως δεύτερο συνεχόμενο… «ρωσικό» καθώς η καταγωγή του Μπομπ Ντίλαν είναι από την Οδησσό την οποία οι παππούδες του εγκατέλειψαν το 1905!
Αλλά ας μην βιαστούμε να πανηγυρίζουμε.
Για ποιο ακριβώς λόγο απονεμήθηκε το λογοτεχνικό βραβείο σε έναν στιχουργό; «Για τη δημιουργία μιας νέας ποιητικής γλώσσας στην μεγάλη αμερικάνικη τραγουδιστική παράδοση», όπως ανακοινώθηκε και επισήμως.
Στη Ρωσία, στο άκουσμα της είδησης της απονομής, αντέδρασαν τόσο οι λογοτέχνες όσο και οι συνάδελφοι του Ντίλαν, μουσικοί.
Ο γνωστός Ρώσος κριτικός μουσικής Ολεγκ Σόμπολεφ ξέσπασε με ένα μεγάλο άρθρο «Το Νόμπελ του Μπομπ Ντίλαν: μια βαθύτατα πικρή είδηση», εξηγώντας, ότι είναι πολύ καλή απόφαση για τον ίδιο το θεσμό, αλλά καθόλου καλή για όλους τους υπολοίπους.
«Οι κραυγές χαράς, γράφει ο Σόμπολεφ, πνίγουν φωνές διαμαρτυρίας. «Το Βραβείο Νόμπελ διευρύνει τον χώρο της λογοτεχνίας!» φωνάζουν οι μεν. «Νομιμοποιεί το ύφος του λαϊκού τραγουδιού», ισχυρίζονται οι δε. «Ήρθε η ώρα να αναγνωριστεί από την Επιτροπή η αμερικανική λαογραφική παράδοση!» στενάζουν οι τρίτοι. Κάποιο άλλοι θυμούνται απλά ότι ο Ντίλαν είναι καλός ποιητής κι γι’ αυτό αξίζει το βραβείο ασχέτως από το πού δραστηριοποιείται.
Ασφαλώς, η διεύρυνση του χώρου της λογοτεχνίας κάνει καλό στον θεσμό, από όλες τις άλλες απόψεις η απονομή του Βραβείου στον Ντίλαν αποτελεί βαθύτατα πικρή είδηση.
Ας αρχίσουμε από τα βασικά. Η γραμματέας της Επιτροπής, κ. Σάρα Ντάνιους, έβαλε τον Ντίλαν στο ίδιο τσουβάλι με την Σαπφώ και τον Όμηρο, κείμενα των οποίων επίσης τραγουδιούνταν. Μα αυτό σημαίνει, ότι η Επιτροπή του Νόμπελ δεν έχει ιδέα από σύγχρονο τραγούδι, από το ποια είναι η συνεισφορά σ’ αυτό του Μπομπ Ντίλαν, όπως και δεν χαμπαριάζει από την ερμηνεία και τη διασκευή στη σύγχρονη δυτική τραγουδιστική μουσική.
Η συνεισφορά του Ντίλαν στη λαογραφική παράδοση είναι μεγάλη, αλλά είναι εξωπραγματικό να συζητάει κανείς για την ερμηνεία των κειμένων του, αφήνοντας εκτός τον Ντίλαν-μουσικό. Ο Ντίλαν δεν έγραφε τα κείμενά του στο κενό, είναι γραμμένα για τη μουσική του, και η μουσική του όχι μόνο άλλαζε παράλληλα με την ποιητική του, αλλά του έδινε εργαλεία για ν’ αλλάζει συνεχώς την ποιητική του…
Σημαντικό δεν είναι μόνο τι τραγουσούσε, αλλά και το πώς τραγουδούσε. Ο Ντίλαν δε θα υπήρχε στην εποχή της προφορικής παράδοσης: είναι άνθρωπος της εποχής της εγγραφής του ήχου, και αυτό το γεγονός τον απομακρύνει ουσιαστικά και από την Σαπφώ και από τον Όμηρο, ακόμα και από τους αγρότες της Δυτικής Βιρτζίνιας του 18ου αιώνα. Η διαφορά στην ερμηνεία κάνει ν΄ακούγεται εντελώς διαφορετικά το «Just Like a Woman» του Μπομπ Ντίλαν και το «Just Like a Woman» τον Van Morisson, το «Desolation Row» του Μπομπ Ντίλαν και το «Desolation Row» των «My Chemical Romance» κ.ο.κ.
Το Νόμπελ Λογοτεχνίας αδικεί τον Ντίλαν-μουσικό και τους συναδέλφους του μιας και δείχνει ότι η λογοτεχνία είναι πολυτιμότερη και σημαντικότερη από την ποπ μουσική και οι τυπικές αξίες των στίχων είναι μεγαλύτερες από το μουσικό περιεχόμενο και την ερμηνεία…
Αν ο σκοπός της Επιτροπής ήταν να νομιμοποιήσει το σύγχρονο τραγούδι ως λογοτεχνία τότε θα έπρεπε να δώσει το Βραβείο στην Taylor Swift ή στον Chauk Berry, που εκπροσωπούν την εξέλιξη της ενιαίας πλέον λαογραφικής και λαϊκής μουσικής παράδοσης πολύ καλύτερα από τον Μπομπ Ντίλαν.
Στην τελική-τελική, ακόμα και ο Woody Guthrie, το απόλυτο ίνδαλμα του Ντίλαν έγραψε τους πραγματικά μεγαλοφυείς στίχους Goin» down the road feeling bad./Goin» down the road feelin» bad./Goin» down the road feelin»…
Ας σκεφτούμε λοιπόν, γιατί πέρυσι το βραβείο πήγε στην Αλεξιγιέβιτς και φέτος στον Ντίλαν; Η πλέον μπανάλ εκδοχή: γιατί η Αλεξιγιέβιτς αντιπροσωπεύει ένα σετ από μοδάτες αξίες των τελευταίων δυο ετών – γυναικεία ματιά στον κόσμο, πόλεμος, προσφυγες, Ρωσία, και ο Ντίλαν – ένα άλλο – ποπ κουλτούρα, Αμερική, διαμαρτυρίες, κοινωνικό ακτιβισμό . Υπό αυτή την έννοια, η απόφαση της Επιτροπής να δώσει το Βραβείο στον Ντίλαν σημαίνει μάλλον κίνηση στρατηγικής παρά αναγνώριση της συνεισφοράς του στη λογοτεχνία…»
«Ρωτήστε τους Κινέζους…» προτείνει ο Ρώσος μουσικός Γιούρι Λοζά
«Η μεγάλη αμερικανική τραγουδιστική παράδοση δεν έχει καμιά σχέση με τη μεγάλη ρωσική τραγουδιστική παράδοση. Ο Βλαντίμιρ Βισότσκι είναι πολύ πιο σημαντικός για τη Ρωσία, απ’ ό, τι ο Μπομπ Ντίλαν για την Αμερική, αλλά ούτε που τον σκέφτηκε ποτέ κανείς.
Το Βραβείο έχει γίνει «αμερικανικό βραβείο τσέπης». Ποια ήταν η συνεισφορά του Ντίλαν στον παγκόσμιο πολιτισμό, εκτός από τονν αμερικανικό; Ας ρωτήσουμε το εναμιση δις Κινέζους: ποια ήταν η συνεισφορά του Ντίλαν στον δικό τους πολιτισμό; Μάλλον, καμία…»
Εσείς τι λέτε;
