2017: Ο ADOLF SHAPIRO διδάσκει Μπρεχτ στο Χάρβαρντ
Συνέντευξη στον Σεργκέι Γιόλκιν
Φέτος στις αμερικάνικες οθόνες προβάλλεται με τεράστια επιτυχία η παράσταση του Θεάτρου Τέχνης της Μόσχας «Βισσινόκηπος» σε σκηνοθεσία του ADOLF SHAPIRO. Το 2017 ο σκηνοθέτης υποδέχτηκε στην Αμερική: μαζί με τους φοιτητές του Χάρβαρντ ανεβάζει παράσταση βασισμένη στα έργα του Μπρεχτ.
- Την περασμένη φορά έχουμε συναντηθεί τον Αύγουστο του 2016, όταν διδάσκατε το σύστημα Στανισλάφσκι στη Θερινή Θεατρική Σχολή του Χάρβαρντ. Σήμερα κάνετε πρόβες του Μπρεχτ.
- Πιθανόν η παράσταση θα λέγεται «Η βραδιά του Μπρεχτ». Αλλά μάλλον θα βάλω στον τίτλο τα λόγια του Μπρεχτ: «Όλα ξεκινούν από την αντικειμενικότητα». Την παράσταση θα αποτελούν σκηνές από διάφορα θεατρικά του Μπρεχτ (“Τρόμος και αθλιότης του Γ΄Ράιχ”, “Μητέρα Κουράγιο”, “Η όπερα της πεντάρας”), που τα ενώνει το θέμα του αγώνα κατά του ολοκληρωτισμού. Η πρεμιέρα θα γίνει το Μάρτιο, στα αγγλικά.
- Εποικοινωνείτε με τους σπουδαστές σας μέσω του διερμηνέα;
- Κάποια στοιχειώδη πράγματα μπορώ να εξηγήσω μόνος μου, σε άλλες περιπτώσεις με βοηθάει ο διερμηνέας. Έχω αρκετή πείρα όσον αφορά τις πρόβες σε πολλές χώρες του κόσμου. Δεν υπάρχουν προβλήματα στην επικοινωνία. Υπάρχει η θεατρική γλώσσα. Μια βδομάδα με δέκα μέρες πρόβες αρκούν για να καταλαβαίνουν οι ηθοποιοί τα πάντα και χωρίς λόγια.
- Πώς γεννιούνται οι παραστάσεις σας;
- Με διάφορους τρόπους. Η δημιουργία της παράστασης δεν είναι ελεγχόμενη υπόθεση. Συχνά σε οδηγεί η φαντασία, η διαίσθηση. Αλλά πρωτεύει αυτό που σε απασχολεί: στον εαυτό σου και στους ανθρώπους που σε περιβάλλουν, και αυτό που θεωρώ και αισθάνομαι καλλιτεχνικό. Στο έργο πρέπει οπωσδήποτε να υπάρχει κάποιο αίνιγμα. Αν γνωρίζω ακριβώς πώς πρέπει να το ανεβάσω, τότε μένει μόνο να κάνω ένα καλό περιτύλιγμα. Η παράσταση γεννιέται από την έκπληξη μπροστά στη ζωή, και γενικά πιστεύω, ότι η ιδέα δεν είναι η αρχή, αλλά το τέλος του δρόμου. Η ιδέα γεννιέται στη διαδικασία, μάλλον στο τέλος της δουλειάς. Όταν την ξεκινάς, βλέπεις, όπως τώρα για παράδειγμα, κάποιες ξεχωριστές σκηνές, κάποια κομμάτια. Πώς θα τα τοποθετήσω, πώς τα θα μοντάρω, δεν γνωρίζω εκ των προτέρων. Ξεκινάω το μοντάζ όταν αισθανθώ πότε θα τελειώσει η μια σκηνή και θα αρχίσει η επόμενη. Δεν υπάρχει ακριβές σενάριο, γεννιέται ενώ δουλεύουμε.
- Έχετε ασχοληθεί πριν με τη δραματουργία του Μπρεχτ;
- Ναι, πάρα πολύ. Έχω ανεβάσει στη Ρίγα το «Τρόμος και αθλιότης του Γ΄Ράιχ». Ήταν πολύ καλή παράσταση, παίχτηκε στο Βερολίνο επί τη ευκαιρία των 90 χρόνων του Μπρεχτ, στο Μόναχο, στη Κολομβία, στη Βενεσουέλα. Έχω ανεβάσει τη Μητέρα Κουράγιο και πρόσπάθησα να αποκρυπτογραφήσω την Όπερα της πεντάρας. Μια από τις τελευταίες πρεμιέρες ήταν το έργο «Μεφίστο», βασισμένο στο μυθιστόρημα του Κλάους Μαν, στο Θέατρο Τέχνης της Μόσχας. Και ο Μπρεχτ και ο Μαν είχαν πολύ δυνατό προαίσθημα των «σκοτεινών χρόνων». Ο, τι δηλαδή ζει ο κόσμος σήμερα.
- Μιλάω με πολλούς θεατρικούς παράγοντες στο Σικάγο. Βρίσκονται σε κατάσταση σοκ μετά τη νίκη του Τραμπ. Ποιες είναι οι διαθέσεις στο φοιτητικό περιβάλλον στο Χάρβαρντ, στο προπύργιο του φιλελευθερισμού;
- Δεν μου αρέσουν οι γενικεύσεις, αλλά, μάλλον, είναι παρόμοιες με κείνες του Σικάγο. Όταν ξεκινήσαμε να μελετάμε τα θεατρικά έργα, οι φοιτητές κάθε τρεις και λίγο αναφέρονταν στον Τραμπ. Τους ζήτησα να μην το παρακάνουν, μιας και ήρθα από άλλη χώρα και προτιμούσα να μιλάω για τον δικό μου Πρόεδρο παρά για τον Αμερικανό, που μόλις εκλέχθηκε κιόλας. Αλλά κάποιες διαθέσεις έχω πιάσει…
- Αυτές οι διαθέσεις πρέπει να συνηχούν με την παράστασή σας, αφού στον Μπρεχτ υπάρχουν άμεσες πολιτικές αναφορές…
- Σαφώς, η πολιτική θα διαθλάται στην παράσταση, αλλά όχι άμεσα. Θα μου ήταν πολύ βαρετό να ανεβάζω παράσταση ενάντια σε κάποιο συγκεκριμένο άτομο. Είναι πιο ενδιαφέρον να κατανοήσουμε την ουσία. Πώς γεννιέται ο ολοκληρωτισμός; Ποιες είναι οι εκβολές του; Αν μιλάμε για το Τρόμος και αθλιότητα, ο Μπρεχτ έγραψε αυτό το θεατρικό, όταν μετανάστευσε, θέλοντας να δείξει στο δυτικό κόσμο τι εστί φασισμός. Δεν το κατάλαβαν, δεν τον πίστεψαν, δεν φαντάστηκαν, τι μέλλει γενέσθαι. Εμείς θέλουμε να δείξουμε ότι αυτό το καρκίνωμα εισβάλλει σε όλους τους πόρους της ζωής: στην οικογένεια, στο σχολείο, στο δικαστήριο, και πώς διαποτίζεται με αυτό η ιδιωτική ζωή των ανθρώπων. Η παράσταση δεν μιλάει για τον ολοκληρωτισμό μόνο ως κοινωνικοπολιτικό φαινόμενο, αλλά για το τι συμβαίνει στους ανθρώπους που τον αντιμετωπίζουν, πώς οι μεταστάσεις του ολοκληρωτισμού εισβάλλουν σε όλα τα μέρη της κοινωνίας.
- Είπατε κάποτε ότι παραδοσιακά ο Ρώσος ηθοποιός είναι συνήγορος του ήρωά του.
- Ναι, συνήθως αυτό γίνεται.
- Και πώς γίνεται να είσαι συνήγορος του Διαβόλου;
- Εδώ είναι το θέμα, είναι μια λανθασμένη, απαρχαιωμένη αντιμετώπιση του ρόλου από τον ηθοποιό. Δεν με ενδιαφέρει η αλήθεια των σαιξπηρικών Ρόζενκραντς και Γκίλντενστερν..Ο ηθοποιός δεν μπορεί, δεν πρέπει να είναι μόνο συνήγορος , αλλά και μάρτυρας και εισαγγελέας. Μπορεί να λειτουργεί με διάφορους τρόπους στο έργο, αυτό εξαρτάται από τη σχέση του με το υλικό το οποίο δουλεύει, Η παράδοση, σύμφωνα με την οποία ο ηθοποιός είναι συνήγορος του ήρωά του, είναι υπερβολικά στενή για τη σύγχρονη ζωή και το σύγχρονο θέατρο.
- Τι πιστεύετε, οι φοιτητές σας θα συνεχίσουν να υπηρετούν το Θέατρο ή θα φύγουν σε άλλες κατευθύνσεις;
- Ξέρετε, δεν με νοιάζει. Με νοιάζει να αγαπάνε το Θέατρο, να προσεγγίσουν το επάγγελμα. Δε θα στεναχωρηθώ, αν κάποιος από αυτούς γίνει γιατρός. Η θεατρική πείρα έτσι κι αλλιώς θα του είναι πολύτιμη. Αλλά είμαι σίγουρος ότι οι περισσότεροι από αυτούς θα γίνουν καλλιτέχνες. Τα παιδιά της ομάδας είναι πολύ ταλαντούχα, ζωντανά, έξυπνα, εύμουσα. Μου αρέσουν πάρα πολύ.
- Γνωρίζετε καλά τις ιδιαιτερότητες της αμερικάνικης ζωής. Οι θεατρικοί ηθοποιοί δεν μπορούν να βγάλουν το ψωμί τους. Αναγκάζονται να κάνουν και άλλα πράγματα…
- Όλα εξαρτώνται από την επιμονή και την υπομονή τους. Οι συνθήκες είναι σκληρές, Ποιος είπε ότι η ζωή στο Θέατρο είναι εύκολη; Καμιά φορά οι εύκολες συνθήκες χαλάνε τον ηθοποιό. Πιστεύω ότι μια ολόκληρη γενεά Ρώσων και δυτικών ηθοποιών χάλασε συμμετέχοντας στα φθηνά σίριαλ, όπου πληρώνονται αδρά. Μπαίνεις σε πειρασμό να μην ζορίζεσαι. Δεν κατηγορώ κανέναν: η ζωή είναι γεμάτη από πειρασμούς. Πληρώθηκες και αγόρασες σπίτι, σε λίγο θα θέλεις μεγαλύτερο σπίτι, πήρες αυτοκίνητο, σε λίγο θα θέλεις άλλο, καλύτερο κλπ. Και σε λίγο αρχίζεις να αναρωτιέσαι: ο σκίουρος γυρίζει τη ρόδα ή η ρόδα τον σκίουρο…
- Το ίδιο συμβαίνει στην Αμερική. Για μια ταινία στο Χόλιγουντ (άσχετα από την ποιότητα της ταινίας) παίρνεις όσο για ένα χρόνο δουλειάς στο θέατρο.
- Είναι η φαυλότητα του σύγχρονου κόσμου. Ένας νεαρός ποδοσφαιριστής βγάζει περισσότερα από έναν Νομπελίστα που κινεί μπροστά την ανθρωπότητα. Αγαπώ τον αθλητισμό, αλλά δεν μπορώ να δικαιολογήσω αυτό το αίσχος. Στην εποχή μας (μάλλον, σε όλες τις εποχές) οι σκεπτόμενοι άνθρωποι περνάνε πολύ δύσκολα.
- Σήμερα δουλεύετε σε διάφορες χώρες…
- Ναι, σήμερα, στα πλαίσια μιας παράστασης δημιουργώ μια ομάδα ανθρώπων, με τους οποίους ξεκινάω να δουλεύω. Το Θέατρό μου – είναι η παράσταση που ανεβάζω.
- Σύμφωνα με τη λίστα των παραστάσεών σας, συχνότερα καταπιάνεστε με κλασικά έργα παρά με σύγχρονη δραματουργία.
- Είναι αλήθεια.
- Γιατί; Επειδή οι νέοι δραματουργοί δεν γράφουν κάτι ενδιαφέρον;
- Όχι, σήμερα υπάρχουν ενδιαφέροντες δραματουργοί, Αλλά πιστεύω ότι τους νέους δραματουργούς πρέπει να ανακαλύπτουν οι νέοι σκηνοθέτες. Έτσι ήταν και όταν ήμουν νέος εγώ. Ανέβαζα πολλά σύγχρονα έργα. Περισσότερα σύγχρονα, παρά κλασικά. Άνθρωπος σε μια ορισμένη ηλικία θέλει να μιλάει για το πιο σημαντικό, πιο ουσιώδες. Υπάρχουν τα λεγόμενα αιώνια προβλήματα. Μ’ απασχολεί η μάστιγα των ναρκωτικών, αλλά δεν θα ανεβάσω ποτέ παράσταση με αυτό το θέμα. Θα ανεβάσω καλύτερα τον Άμλετ ή το Μεφίστο. Κάποιος άλλος θα ανεβάσει έργο για τη μάστιγα των ναρκωτικών. Τα έχω περάσει αυτά. Η Τέχνη πρέπει να ασχολείται με τρία πράγματα: να μιλάει για την αγάπη, το θάνατο και την πίστη. Αγάπη όχι μόνο προς τον πλησίον, αλλά ως πιστεύω, αγάπη προς τη γη σου, προς τις άλλες χώρες, προς τον κόσμο. Το ίδιο και η πίστη, όχι μόνο ως θρησκευτικός όρος, αλλά πίστη στους ανθρώπους.Στην τελική, ο κόσμος αξίζει να ζούμε. Τα καθεστώτα αλλάζουν: πάνω-κάτω, κρύο-ζέστη, καύσωνας-ζέστη-πάλι κρύο, τα καθεστώτα έρχονται και φεύγουν, αλλά τα προβλήματα που με απασχολούν σήμερα, παραμένουν… Ήθελα να ανεβάσω ένα σύγχρονο έργο. Έψαχνα, διάβαζα πολύ και ως πιο σύγχρονο βρήκα τον Ρέυ Μπράντμπερυ, το Φαρενάιτ 451 του.
- Τι πιστεύετε για το Θέατρο-Ντοκουμέντο; Μήπως το καλύτερο σύγχρονο θεατρικό έργο είναι εκείνο που γεννάει η ίδια η ζωή;
- Μα όλα τα θεατρικά γεννάει η ίδια η ζωή… Σέβομαι το Θέατρο-Ντοκουμέντο, όπως π.χ. το Театр.doc. της Μόσχας. Κάνουν καταπληκτική δουλειά. Υποκλίνομαι πραγματικά. Αλλά δεν είναι δικό μου. Με ενδιαφέρει το ποιητικό – μεταφορικό Θέατρο.
- Ποια θα είναι η επόμενη παράσταση του Adolf Shapiro;
- Δύσκολη ερώτηση. Υπάρχουν πολλές προτάσεις, αλλά δεν αποφάσισα ακόμα τι θα κάνω. Η τελευταία μου παράσταση – η όπερα Μανόν Λεσκο στο Μπολσόι με την Άννα Νετρέμπκο – με έβαλε σε σκέψεις. Συνήθως, τελειώνω μια παράσταση και ξεκινάω την επόμενη, αλλά εδώ ήταν μουσική παράσταση, πολύ ένταση, κάθε μέρα 6-7 ώρες μουσική . Μετά την πρεμιέρα δίδασκα στο Ισραήλ, στο Θεατρικό Εργαστήρι μου, όπου «μαθήτευαν» οι θεατρικοί σκηνοθέτες από διάφορες πόλεις της Ρωσίας. Με το Θεατρικό Εργαστήρι πάμε σε πολλές χώρες, έχουμε κάνει μαθήματα στην Ελλάδα, στην Κύπρο, στην Αίγυπτο, στη Γερμανία. Αυτή την περίοδο δουλεύω στο Χάρβαρντ και μετά θα ήθελα να τελειώσω το βιβλίο που ξεκίνησα να γράφω…
Στις 8-15 Μαίου Το Κέντρο Πολιτισμού και Ανάπτυξης AVANTGARDE διοργανώνει στην Αθήνα master class του Adolf Shapiro για ηθοποιούς και σκηνοθέτες με θέμα Από το κείμενο στη σκηνή Θεωρία και Πρακτική (θα υπάρχει διερμηνεία στα ελληνικά)
Για περισσότερες πληροφορίες επικοινωνήστε με τις συντονίστριες:
Ντίνα Σαράντη (+30) 697 729 6680
e-mail: saranti@hotmail.com
Ευγενία Κριτσέφσκαγια (+30) 694 533 3016
e-mail: ginda58@mail.ru