ΔΕΛΦΟΙ-2021: Ηθοποιός: μόνο η έμπνευση δε φτάνει…
Συνέντευξη του Ιβάν Κότικ στο AVANTGARDE
Στα πλαίσια του αφιερώματος στον μέγα Ανατόλι Βασίλιεφ στους Δελφούς συναντήσαμε έναν από τους πολυτιμότερους του συνεργάτες, Ιβάν Κότικ, που διδάσκει μάθημα ενέργειας με τη μέθοδο Βασίλιεφ. Τι σημαίνει ενέργεια, όταν μιλάμε για υποκριτική τέχνη; Και τι πραγματικά πρέπει να θυσιάσει ένας ηθοποιός για να μπορεί κυριολεκτικά να «σημαίνει φως».
– Ιβάν, διδάσκετε μάθημα ενέργειας, ακολουθώντας τη μέθοδο Βασίλιεφ. Τι ακριβώς σημαίνει αυτό;
– Μιλάμε για ενέργεια, αλλά τι είναι αυτό στην πραγματικότητα; Πρωτίστως, μιλάμε για την ενέργεια του σώματος, αλλά στα μαθήματά μου δε μου πολυαρέσει να χρησιμοποιώ αυτόν τον όρο, γιατί είναι τετριμμένος και αρκετά αφηρημένος. Και η προσέγγιση του Βασίλιεφ, κι εκείνη, που μελετούσα με τους Δασκάλους της Ανατολής αφορά τη δουλειά με συγκεκριμένα πράγματα, γι’ αυτό δεν μπορούμε να δουλεύουμε άμεσα με την ενέργεια, μπορούμε, όμως, να απελευθερώσουμε το σώμα μας και να επιτρέψουμε στην ενέργειά μας να ρέει. Είναι σαν το ηλεκτρικό καλώδιο, που είναι συνδεδεμένο και στις δύο άκρες: υπάρχει το συν και το πλην και υπάρχει ροή. Έτσι ακριβώς πρέπει να κάνουμε και το σώμα μας αγώγιμο. Για αρχή μιλάμε για αγωγιμότητα για τις φυσικές δυνάμεις, δηλαδή μιλάμε για κάτι πραγματικό. Και, έχοντας την ικανότητα να αφήνουμε τις φυσικές δυνάμεις να περνάνε, να επιτρέπουμε αυτή τη φυσική κίνηση, αρχίζουμε παραπέρα να αισθανόμαστε και κάτι παραπάνω, κάτι ολοκληρωμένο. Γι’ αυτό ακριβώς η εξάσκηση έχει τις ρίζες της στις πολεμικές τέχνες. Οι μοναχοί Νταοσί έχουν τις πολεμικές τέχνες ως ένα μέρος της πρακτικής τους γιατί οι πολεμικές τέχνες είναι συγκεκριμένες. Όπως έλεγε ένας από τους δασκάλους μου: «Τι μπορεί να είναι πιο συγκεκριμένο από τη γροθιά, που κινείται προς το πρόσωπο με ταχύτητα ήχου;» Γι’ αυτό το λόγο οι πολεμικές τέχνες είναι πολύ χρήσιμες στην εκπαίδευση ηθοποιών. Αυτά όσον αφορά τον όρο ενέργεια.
– Ιβάν, το βιογραφικό σας εντυπωσιάζει. Η λίστα των σπουδών σας είναι μακρά: Μονές των Νταοσί στην Κίνα και Σχολή Δραματικής Τέχνης στη Μόσχα. Σχολή Μηχανικών Αεροπορίας της Μόσχας (MAI) και Σχολή Ασίας και Αφρικής του Πανεπιστημίου Λομονόσοφ. Σχολές κινηματογράφου, τμήμα σκηνοθεσίας και σεναριογράφων και πολλά άλλα. Στη συνεργασία σας με τον Βασίλιεφ σας βοηθάει η μάθηση στην Κίνα ή το αντίθετο; Αυτά που έχετε μάθει στην Κίνα, έχουν εμπλουτίσει τη μέθοδο Βασίλιεφ;
– Ας δούμε αυτή την ιστορία αλλιώς. Το πρώτο μου πτυχίο ήταν από τη Σχολή μηχανικών αεροπορίας, είμαι μηχανικός ιπτάμενων μηχανών. Σπουδάζοντας σ’ αυτή τη Σχολή, ασχολήθηκα και με πολλά άλλα πράγματα: έπαιζα στο φοιτητικό θέατρο, μάθαινα ό, τι μπορούσα να μάθω. Αλλά με τα χρόνια συνειδητοποίησα, πόσο με ωφέλησε αυτή η Σχολή, γιατί η αυστηρά δομημένη τεχνική εκπαίδευση βοηθάει στην οργάνωση σκέψης, είναι σαν αλγόριθμος, που βοηθάει να μελετάω άλλα πράγματα. Να σας θυμίσω, ότι και το πρώτο πτυχίο του Βασίλιεφ ήταν πτυχίο χημικού, και κάποια στιγμή μου ομολόγησε, ότι αρκετά από όσα πέτυχε στο θέατρο, τα όφειλε σ’ αυτή την εκπαίδευση. Συμφωνώ απόλυτα, γιατί ανταποκρίνεται σε ό, τι έλεγα για τη δική μου προσέγγιση της σωματικής πρακτικής: ότι δουλεύουμε με συγκεκριμένα πράγματα και όχι με αφηρημένα, σταδιακά περνώντας σε πιο λεπτά επίπεδα. Αυτή είναι η μέθοδος του Βασίλιεφ, τα συγκεγκριμένα πράγματα και όχι το παιχνίδι της έμπνευσης, δηλαδή, είναι η αναζήτηση μιας παραγωγικής, γεμάτης νόημα μεθόδου. Το ίδιο βρήκα και στους δασκάλους της Ανατολής, δίπλα στους οποίους εκπαιδεύτηκα στην Κίνα. Δεν ήταν και τόσο απλό πράγμα, γιατί οι πραγματικές γνώσεις είναι θαμμένες κάτω από στρώματα σύγχρονων μεθόδων. Κι εδώ, στις αναζητήσεις μου με βοήθησε το πρώτο μου πτυχίο, και η συνεργασία μου με τον Βασίλιεφ: ήταν αναζήτηση μιας συγκεκριμένης μεθόδου, και γι’ αυτο, πιστεύω, η δουλειά γινόταν και από τις δύο πλευρές. Λένε, ότι τα όμοια έλκονται: όταν συνάντησα για πρώτη φορά τον Βασίλιεφ, κατάλαβα, ότι η μέθοδός του, και ό, τι έμαθα από παιδί και αργότερα στην Κίνα, έχουν κοινές ρίζες. Ο ίδιος ο Βασίλιεφ λέει, ότι η προσέγγισή του είναι πιο κοντά στην ανατολική σχολή, και έχοντας αρκετή πείρα στις ανατολικές πρακτικές, βλέπω πόσο δίκαιο έχει, πραγματικά – αυτά που δίνει αφορούν αρχαία προσέγγιση.
– Πόσα έχετε θυσιάσει σαν άνθρωπος για όλα αυτά; Ή, αντιθέτως, οι «αποσκευές» σας έγιναν πιο πλούσιες;
– Κάποια στιγμή έφυγα από το θέατρο του Βασίλιεφ, όπου δούλευα την περίοδο 2002-2004. Το 2004 έγινε η πρεμιέρα της Ιλιάδας, όπου έπαιζα τον Αχιλλέα, δούλευα στο θέατρο και ως παιδαγωγός. Την ίδια χρονιά μου παρουσιάστηκε ευκαιρία να δουλέψω στην Κίνα. Και ο ρόλος, και η δουλειά με τους ηθοποιούς μου ήταν πολύτιμες, αλλά η λαχτάρα να αποκτήσω καινούργιες γνώσεις, καινούργια πείρα, να δοκιμάσω τον εαυτό μου στη «μεγάλη» ζωή, να παίξω τη ζωή ήταν δυνατότερη. Εκείνη τη στιγμή θυσίασα το θέατρο για κάτι καινούργιο. Ασχολήθηκα με επιχειρήσεις που είχαν σχέση με πετρέλαιο, ήμουν εκπρόσωπος μιας μεγάλης εταιρείας, μετά – CEO, αλλά κατάλαβα, ότι ήμουν δυστυχισμένος, που κάνει πράγματα μόνο για τους άλλους. Θυσίασα το θέατρο, αλλά απέκτησα τεράστια πείρα και δε μετανιώνω γι’ αυτό. Είναι οι ανθρώπινες μου «αποσκευές». Μετά ασχολήθηκα με τον κινηματόγραφο, αλλά όλα εκείνα τα χρόνια δεν έπαψα να συνεργάζομαι με τον Βασίλιεφ, με καλούσε συχνά να δουλέψουμε μαζί. Ήταν τότε που έφυγε από τη Ρωσία και τον ακολουθούσα στις δουλειές του στην Ευρώπη. Στο τέλος πήρα τελεσίδικη απόφαση και εγκατέλειψα οριστικά τις επιχειρήσεις.
– Δηλαδή, αφήσατε για τον εαυτό σας μόνο την τέχνη…
– Την τέχνη και τις μελέτες μου. Όταν ζούσα στην Κίνα, αναζητούσα τις παλιές παραδόσεις, μαθήτευα δίπλα στους παλιούς δασκάλους.
– Σκέφτεστε ποτέ να γράψετε γι’ αυτά που έχετε μάθει;
– Δεν αποκλείεται. Υπάρχει πλουσιότατο υλικό, αλλά και πολλές απρόσμενες, συναρπαστικές περιπέτειες, παιχνίδια της μοίρας…
– Διδάσκατε στους Δελφούς μονάχα τέσσερεις μέρες. Τι μπορεί να πετύχει κανείς μέσα σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα;
– Και όμως… Τέσσερεις μέρες είναι πολύ ενδιαφέρουσα εμπειρία. Ο στόχος μου ήταν να δείξω την προσέγγιση. Δεν είναι δυνατόν να τους μάθω κάποια τεχνική. Όμως, η τεχνική, η πρακτική εξάσκηση – δεν είναι παρά εργαλείο. Και αν ο ηθοποιός καταλάβει τη λογική, τις αρχές, δηλαδή, την προσέγγιση, μπορεί ο ίδιος να αλλάζει τα εργαλεία. Η πρακτική δεν μπορεί να αντικαταστήσει τη ζωή. Γι’ αυτό η ζωή είναι ο κύριος δάσκαλός μας, η βασική μας πρακτική, Και, δείχνοντας στα παιδιά τις ασκήσεις, τους δείχνω την προσέγγιση. Μπορούμε να πούμε εν συντομία το εξής: ο στόχος μας δεν είναι να εξασκηθούμε, να μάθουμε κάποιες καινούργιες κινήσεις, αλλά με τη βοήθεια αυτών των κινήσεων, όπως με τη βοήθεια ενός εργαλείου, ν’ αρχίσουμε να γνωρίζουμε το σώμα μας, την οργάνωσή του. Να μάθουμε να καταλαβαίνουμε τις ανάγκες του, και για αρχή – να συνειδητοποιήσουμε απλά την ύπαρξή του. Δεν το αισθανόμαστε παρά μόνο όταν μας πονέσει κάτι. Μόνο τότε το καταλαβαίνουμε. Έτσι προσπάθησα να μάθω τους σπουδαστές να προσεγγίσουν το σώμα τους, να το αισθανθούν. Και γι’ αυτό υπάρχουν αρχαίες τεχνικές, που μας γνωρίζουν τη δομή του σώματος. Δηλαδή, πρόκειται, για συγκεκριμένες, πραγματικές γνώσεις και όχι αφηρημένες.
– Ασφαλώς, αυτά που διδάσκετε, δεν αφορούν μόνο τους ηθοποιούς, αλλά όλους τους ανθρώπους. Υπάρχουν κάποια ειδικά κέντρα, όπου μπορείς να μάθεις να αισθάνεσαι το σώμα σου; Να το γνωρίσεις; Ίσως, κέντρα αποκατάστασης… Θα θέλατε να φτιάξετε ένα τέτοιο κέντρο;
– Εννοείται, και το κάνω ήδη. Η εμπειρία της καραντίνας ήταν συναρπαστική. Όταν άρχισε η πανδημία και στη Ρωσία ανακοινώθηκε λοκντάουν, έφυγα στο χωριό, όπου είχα Ίντερνετ. Οι φίλοι μου είπαν: «Έλα, ξεκίνα να κάνεις κάτι online, μάθε κάτι στους απλούς ανθρώπους. Για την υγεία τους!» Στην αρχή το αντιμετώπισα σκεπτικιστικά, αλλά μετά σκέφτηκα: γιατί όχι; Έτσι κι αλλιώς δεν έχω τι να κάνω. Στην αρχή είχα μαθητές μόνο ηθοποιούς, αλλά μετά συνδέθηκαν και άλλοι, άνθρωποι διαφορετικών ηλικιών και απασχολήσεων. Τους έδειχνα ό, τι έμαθα από τους μοναχούς Νταοσί – τις ασκήσεις για ενδυνάμωση του σώματος. Και ξαφνικά για τον εαυτό μου, η ανταπόκριση ήταν τεράστια. Οι άνθρωποι μου έγραφαν, ότι θεραπεύθηκαν από τους πόνους, που δεν μπορούσαν να καταφέρουν να τους γιατρέψουν πολλά χρόνια οι γιατροί. Ήταν άγνωστοι άνθρωποι, μετά τους γνώρισα, όταν ξεκίνησα πλέον κανονικά μαθήματα. Ήταν ένα καινούργιο βήμα στη ζωή μου, αυτοί οι μερικοί μήνες μαθημάτων online, όταν απέκτησα μαθητές από το ευρύ κοινό. Έτσι δημιουργήθηκε η δική μου σχολή. Φέτος το Σεπτέμβρη ο Βασίλιεφ ανοίγει τη δική του έδρα δραματικής τέχνης στο Πανεπιστήμιο. Θα υπάρχει εκεί και το δικό μου τμήμα, δηλαδή, στο Πανεπιστήμιο θα δουλεύει και η δική μου σχολή. Την ονόμασα «Εργαστήρι πολεμικών πρακτικών», παρόλο που δεν πρόκειται μόνο για πολεμικές πρακτικές. Στην Κίνα υπάρχουν αυτές οι δύο κατευθύνσεις – η πολεμική τέχνη και η πρακτική θρέψης του σώματος, θρέψης με τη ζωή. Οι Νταοσί τις εξασκούσαν ταυτόχρονα, γιατί αλληλοσυμπληρώνονται. Δεν είναι μόνο δουλειά με πολεμικές τέχνες, δεν είναι μόνο δουλειά με το σώμα, αλλά είναι μια βαθιά φιλοσοφία, μπορώ να πω, ότι είναι η εξάσκηση του πνεύματος…