Εργαστήρι ADOLF SHAPIRO. Μέρα Τέταρτη. Λοπάχιν, Ρανέφσκαγια.
«Η βασική σύγκρουση στον Τσέχωφ είναι η σύγκρουση των κοσμοθεωριών και των αξιών»
«Το σημαντικό είναι να μην παίζουμε τα λόγια, αλλά την αντίδραση.
Ο Λοπάχιν έρχεται να συναντήσει την Ρανέφσκαγια και να της χαρίσει την ιδέα: να κόψει το Βυσσινόκηπο σε οικόπεδα και να τα νοικιάζει για θερινές κατοικίες. Περιμένει χειροκρότημα, αλλά συναντάει την απόλυτη άρνηση. Στην αρχή προσπαθεί να καταλάβει, τι συμβαίνει και από δω πηγάζει το δράμα του.
Ο θεατής καταλαβαίνει, ότι έχει δίκαιο, και όσοι μένουν στο σπίτι είναι βλάκες, αλλά οι θεατές πάντα συμπονούν τους βλάκες. Όπως στα παραμύθια – ο μικρότερος γιος είναι βλάκας, αλλά για μας είναι και ο πλέον συμπαθητικός. Ο θεατής συμπονεί αυτόν που δεν καταλαβαίνει. Ο θεατής είναι πάντα πιο έξυπνος, γιατί έχει άλλη εμπειρία».
«Περιμένουμε, ότι κάτι θα συμβεί, ελπίζουμε, αλλά τίποτα δεν αλλάζει επειδή δε γίνεται ν’ αλλάζεις κάτι που είναι πολύ πολύτιμο, κάτι πολύ σημαντικό.
Είναι σημαντικό να βρούμε κάτι, που θα τσιγκλήσει το νεύρο του παιξίματός μας, αυτό που θα μας οδηγήσει στη σκηνή.
Είναι ζήτημα μεθόδου. Μπορεί ο σκηνοθέτης να σας τα διηγηθεί πολύ όμορφα, αλλά δε θα μπορέσετε να παίξετε».
«Στο επάγγελμά μας υπάρχει, θα έλεγα, η «γλώσσα των πουλιών», στην οποία μπορούμε να εξηγήσουμε τα πάντα στον ηθοποιό. Αν πρόκειται για δέντρο που πρέπει να κοπεί, πρέπει να βρούμε κάποιο συναισθηματικό δέσιμο μ’ αυτό το δέντρο. Δεν πρέπει να βάλουμε μπρος τη δημιουργική φαντασία, αλλά τη συνειρμική μνήμη, αυτή θα βοηθήσει τον ηθοποιό να βγει στη σκηνή».
«Ιστορία είναι ο σκελετός του έργου, και γύρω του είμαστε εμείς. Ποια είναι η μέθοδος; Πρέπει να συνθέσουμε το πολύπλοκο από πολύ απλά πράγματα».
«Στη δραματουργία υπάρχουν λίγα θέματα, όλα τα υπόλοιπα είναι οι εκδοχές τους. Όλα υπήρχαν ήδη στο αρχαιοελληνικό θέατρο. Ο Τσέχωφ δημιουργεί μια νέα φύση σύγκρουσης, η Τέχνη ποτέ δε θα πάει με το μέρος του ορθολογισμού. Η ομορφιά είναι πάνω από τον ορθολογισμό. Από δω και η σύγκρουση, σύγκρουση, π.χ., ανάμεσα στον δημιουργό και την εξουσία. Ο σκοπός της εξουσίας είναι να βάλει όρια για την κοινωνία, αν δεν υπάρχουν όρια, δεν υπάρχει κράτος. Και ο σκοπός της τέχνης είναι να ξεπεράσει τα σύνορα, η αναρχία. Μια έξυπνη εξουσία θα διευρύνει τα σύνορα, η ηλίθια θα τα στενέψει (λογοκρισία κτλ.)»
«Στον Τσέχωφ η σύγκρουση είναι μέσα στον άνθρωπο: καταλαβαίνω ότι πρέπει να το κάνω, αλλά αδυνατώ».
«Αν ο ηθοποιός παίζει καλά τον Λοπάχιν, πρέπει ο ήρωάς του να κομπλάρει μπροστά στην Ρανέφσκαγια. Ο Τσέχωφ κάνει κάτι το τρομερό: αν κοιτάξουμε τα γεγονότα, η Ρανέφσκαγια είναι ένα τέρας: παρατάει τα παιδιά της, τρέχει στο Παρίσι στον εραστή της, σπαταλάει λεφτά που της έστειλε η γιαγιά για την οικογένεια, αλλά όλοι την αγαπάνε, όλοι της τα συγχωρούν. Γιατί; Ποιο είναι το κόλπο; Γιατί αγαπάνε τέτοιες γυναίκες; Γιατί η Ρανέφσκαγια είναι ανιδιοτελής, είναι σαν τη φύση, είναι εξωγήινη, ζει με άλλους κανόνες. Η Ρανέφσκαγια δεν καταλαβαίνει τα χρήματα, την εξαπατάς πολύ εύκολα».
Ο Λοπάχιν εξηγεί στη Ρανέφσκαγια την ιδέα του
«Οι λέξεις υπάρχουν για να εκφράσουμε τις σκέψεις και να τις κρύψουμε. Σε μια σελίδα στα αρχαιοελληνικά κείμενα υπάρχουν δεκαπέντε όμορφες σκέψεις. Είναι η δραματουργία ιδεών, οι λέξεις είναι εκεί απόσταγμα του νοήματος. Άνθρωποι δε μιλούν έτσι στη ζωή, είναι ποίηση. Έτσι και στον Σαίξπηρ.
Ο Τσέχωφ είναι διαφορετικός, εδώ υπάρχει πολύ άχρηστο κείμενο, οι ήρωες φλυαρούν πολύ. To be or not to be είναι φόρμουλα, σε μια φράση συγκεντρώνεται όλο το νόημα του έργου. Στον Τσέχωφ το κείμενο είναι καθημερινό, σαν να ανοίγεις μαγνητόφωνο και καταγράφεις μια συνηθισμένη ομιλία. Μιλάμε ασταμάτητα και δεν περιμένουμε απάντηση».
«Εδώ το νόημα κρύβεται πίσω από τις λέξεις. Οι λέξεις κρύβουν το άγχος, καμιά φορά οι ήρωές του μιλάνε επίτηδες πάρα πολύ. Είναι άλλη δραματουργία, άλλη δομή».
«Ο Σαίξπηρ είναι σαν το θερμοκήπιο, όπου φύουν τα επιλεγμένα, τα καλύτερα λουλούδια. Ο Τσέχωφ είναι σαν το λιβάδι, όπου ανάμεσα στα αγριόχορτα κρύβονται λουλούδια».
«Η τέχνη σταματάει το χρόνο, πιάνει το ανεπανάληπτο της στιγμής».
«Όταν αναλύουμε, υπάρχουν πολλοί τρόποι προσέγγισης, αλλά πρέπει να διαλέξουμε εκείνο, που περιέχει περισσότερο νόημα».
«Ο ηθοποιός στη σκηνή πρέπει να κάνει προ-παιχνίδι, για να περιμένει το κοινό τι θα πει ο ηθοποιός. Όπως και στη ζωή: δε μιλάμε στρογγυλεμένα».
«Όταν παίρνουμε το έργο στα χέρια για πρώτη φορά, δεν πρέπει να συνδέουμε, αλλά να διαχωρίζουμε τις λέξεις. Η ανάλυση δεν είναι σύνθεση, αλλά αποσύνθεση. Δεν πρέπει να προσπαθήσουμε να ορίσουμε το ρυθμό με το οποίο θα παίζετε. Όταν καταλαβουμε όλα, θα τα συνθέσουμε πάλι σε ένα σύνολο».
Ο Λοπάχιν βιάζεται να πάει στο Χάρκοβο. Ο θεατής δεν ξέρει τι σημαίνει Χάρκοβο, όχι μόνο Έλληνας, αλλά και σύγχρονος Ρώσος θεατής. Στα χρόνια του Τσέχωφ ήταν το «ρωσικό Σικάγο», βιομηχανική πόλη. Πρέπει να καταλάβει από τη φωνητική διακύμανση του ηθοποιού, πόσο μεγάλη σημασία έχει αυτή η πόλη».
«Δεν είναι σημαντικό να γνωρίζουν οι θεατές, σημαντικό είναι να γνωρίζει ο ηθοποιός, μόνο τότε θα έχει τη σωστή φωνητική διακύμανση».
«Γιατί κάνουμε Εργαστήρια; Για να καταλάβετε τη μέθοδο, που θα σας βοηθήσει να δουλεύετε με το κείμενο μόνοι σας, χωρίς τον σκηνοθέτη και να θέτετε μόνοι σας όλες τις ερωτήσεις».