Εργαστήρι ADOLF SHAPIRO. Μέρα Πέμπτη. Οι κωμικοτραγικοί ήρωες του Βυσσινόκηπου.
«Ο Τσέχωφ τίποτα δε λέει τυχαία, πάντα θέλει κάτι να πει. Όπως και οι παύσεις στο κείμενό του: δεν είναι απαραίτητο να τις κρατάς, η εποχή άλλαξε, αλλά είναι σημαντικό να καταλάβουμε γιατί τις έβαλε ο συγγραφέας στα συγκεκριμένα σημεία, ώστε να τις αντικαταστήσουμε με κάτι άλλο».
«Το κείμενο είναι κωδικός, μη φοβάστε να το διαβάζετε, γιατί μετά θα υπάρχει απόσταση ανάμεσα στο όνειρο και τη ζωή, την πρακτική και τη θεωρία. Αν βρείτε τη δική σας προσέγγιση της ανάλυσής του, θα σας είναι πολύ εύκολο να το δουλέψετε. Πρέπει να βρείτε τη μέθοδο, δηλαδή, από ποια πλευρά να πιάσετε το ρόλο».
«Όταν ξεκινάτε να διαβάζετε το κείμενο, δεν μπορείτε ακόμα να βρείτε τη σωστή φωνητική διακύμανση. Ο στόχος του ηθοποιού είναι να κάνει δικό του το κείμενο, αλλιώς, όταν θα παίζει κινδυνεύει να βρεθεί σε αστείες καταστάσεις».
«Ο στόχος στη πρώτη πρόβα δεν είναι να παίζουν οι ηθοποιοί, αλλά ν’ αρχίσουν να επικοινωνούν ο ένας με τον άλλον. Όσο περισσότερο σας δυσκολεύει ο παρτενέρ σας, τόσο περισσότερες κινήσεις ψάχνουμε. Μην τού διευκολύνετε τη δουλειά».
«Είναι ευκολότερα να λες το κείμενο, όταν βάζεις τον οργανισμό σου σε λειτουργία».
«Το αν παίζουμε σωστά ή όχι στη σκηνή, μπορούμε να ελέγχουμε μέσα από άλλα είδη τέχνης (μουσική, ζωγραφική)».
«Υπάρχει ένας απαράβατος νόμος: ο αυτοσχεδιασμός δεν πρέπει να βγαίνει από συγκεκριμένες «όχθες». Σαν το ποτάμι: ο αυτοσχεδιασμός είναι το νερό, το ποτάμι κυλάει ελεύθερα, αλλά μέσα στις όχθες. Αν βγει έξω, θα γίνει πλημμύρα, θα χαθεί κάθε νόημα. Άρα αυτοσχεδιάζουμε μέσα στα πλαίσια για τα οποία έχουμε συμφωνήσει. Βάζουμε ένα συγκεκριμένο στόχο στον αυτοσχεδιασμό. Δεν είναι φλυαρία από την οποία ο ηθοποιός δεν αποκομίζει τίποτα.
Χωρίς αυτοσχεδιασμό δεν υπάρχει θέατρο. Καμιά φορά ο αυτοσχεδιασμός είναι απαραίτητος για να καταλάβει ο σκηνοθέτης αν είναι σωστοί οι στόχοι που θέτει».
«Τα πάντα εξαρτώνται από ηθοποιούς. Είναι πιο εύκολο να δουλεύεις με το θίασό σου, που πιάνει στον αέρα ό, τι ζητάς. Υπάρχουν ηθοποιοί που αμέσως αποστηθίζουν το κείμενο. Και πώς τότε θα αυτοσχεδιάζουν με τα δικά τους λόγια;»
«Υπάρχουν τομείς όπου πρέπει να ψάχνεις, αλλά υπάρχουν άλλοι, όπου ενεργείς αυτόματα. Σαν χειρουργός: υπάρχουν δύσκολες επεμβάσεις, όπου μπορείς να καταλάβεις τι συμβαίνει μόνο όταν ανοίξεις τον οργανισμό».
«Αν αναλύουμε κάποιο έργο, αναλύουμε την ανατομία του, δηλαδή ποιοι μύες το αποτελούν, πώς ενώνονται οι αρθρώσεις του. Αλλά όταν υπάρχει μέθοδος τότε αναλύοντας όποιοδήποτε έργο, θα θέτετε σωστές ερωτήσεις».
«Ο Τολστόι έγραφε στα σημειωματάριά του: «Όλοι λένε, ότι είμαι ο μεγαλύτερος συγγραφέας της ρωσικής γης. Και γιατί όχι των υδάτων;» Και πράγματι, αφού ο κόσμος αποτελείται από τη στεριά και τα ύδατα, και τα ύδατα καλύπτουν το μεγαλύτερο του μέρος, τότε γιατί αναφέρουν τη γη και όχι τα ύδατα; Αυτό σημαίνει, ότι ο μέγας Τολστόι θέτει στον εαυτό του την πρώτη ερώτηση. Ένας ηθοποιός δεν πρέπει να αγνοεί τις πρώτες ερωτήσεις, πρέπει κάθε φορά να μαθαίνει από την αρχή να περπατά».
«Μια φορά κάποιος ρώτησε τον μεγάλο Ρώσο μουσουργό και πιανίστα Ραχμάνινοφ σε τι συνίσταται η δεξιοτεχνία ενός πιανίστα; Εκείνος απάντησε: «Να μην ακουμπάς τα διπλανά πλήκτρα».
«Υπάρχει θεραπευτική ιατρική, αλλά και ιατρική με σοκ. Όταν ένας σκηνοθέτης βλέπει, ότι έχει εξαντλήσει όλες τις μεθόδους, αρχίζει να φωνάζει. Καμιά φορά πρέπει να δίνεις ελευθερία στον ηθοποιό, άλλες φορές όχι. Όπως συμβαίνει και με τους γιατρούς: σε κάποιους ασθενείς λένε την αλήθεια χωρίς περιστροφές, σε άλλους με πολύ τρόπο. Ο σκηνοθέτης πρέπει να νιώθει, τι, πότε και σε ποιον πρέπει να πει. Το θέατρο είναι ένας ζωντανός οργανισμός».
«Πώς εμφανίστηκε το επάγγελμα σκηνοθέτη; Ακόμα εκατό χρόνια πριν δεν υπήρχε τέτοιο επάγγελμα, είναι επάγγελμα του 20ου αιώνα. Ο θεατής δε νοιαζόταν ποτέ, ποιος βοηθάει τους ηθοποιούς να παίζουν. Μέσα σε εκατό χρόνια όμως ονόματα των σκηνοθετών έγιναν ευρέως γνωστά, και το κοινό πάει στο θέατρο ή στο σινεμά να δει τη δουλειά του τάδε σκηνοθέτη. Σκηνοθέτης εμφανίστηκε, όταν οι δραματουργοί άρχισαν να γράφουν άλλα έργα: Τσέχωφ, Ίψεν, τα έργα τους ήταν χτισμένα σε άλλη βάση. Στο αρχαιοελληνικό έργο λειτουργούν οι κεντρομόλες δυνάμεις, ο ήρωας είναι στο κέντρο, τον πλαισιώνουν άλλοι ηθοποιοί. Το βλέπουμε και στους τίτλους: Ορέστης, Ηλέκτρα, Αντιγόνη.
Ένα έργο δεν μπορούσε να έχει τίτλο Βυσσινόκηπος ή Γλάρος: τι πραγματεύονται, ζητήματα ζωολογίας; βοτανικής; Τα καινούργια έργα χτίζονταν ως ανσάμπλ, συμφωνική ορχήστρα, όπου κάθε όργανο ακολουθούσε τη δική του μελωδία. Και τέτοια έργα είχαν πλέον ανάγκη από διευθυντή ορχήστρας, δηλαδή, από σκηνοθέτη για να γίνει καλό δραματικό θέατρο.
Η πρώτη παράσταση του Γλάρου απέτυχε παταγωδώς, γιατί χτίστηκε γύρω από μια μεγάλη ηθοποιό. Ο Στανισλάφσκι έφτιαξε ένα ανσάμπλ, όπου όλοι οι ηθοποιοί έπαιζαν θαυμάσια . Δηλαδή εμφανίστηκε ο άνθρωπος, που μπορούσε να διευθύνει μια «ορχήστρα» από ηθοποιούς»
«Οι νέες τεχνικές ανάλυσης θεατρικού έργου γεννήθηκαν μαζί με τη νέα δραματουργία, που χτιζόταν πάνω σε διαφορετική αντίληψη. Εδώ σημασία είχαν όλα τα όργανα, ήχοι των οποίων ενώνονταν σε μια μελωδία».
«Δεν υπάρχει χαμένος χρόνος. Δεν ξέρουμε ποτέ, πού μπορούμε να βρούμε και που να χάσουμε. Όλα εξαρτώνται από τους ηθοποιούς. Πρέπει να υπάρχει ελευθερία της πρόβας, και η ανάλυση χρειάζεται για να οδηγήσουμε τον εαυτό μας στη συνειδητοποιημένη δημιουργία. Όταν η υπάρχει μέθοδος, τότε αισθάνεσαι ελεύθερος».
«Στο επάγγελμά μας υπάρχει μια ιδιαιτερότητα: ασχολούμαστε με το θέατρο και παράλληλα συλλογιζόμαστε, τι είναι το θέατρο. Ένας ράφτης ή ένας τσαγκάρης δεν έχουν τέτοιες ανησυχίες. Γιατί συμβαίνει αυτό;
Γιατί κάθε ηθοποιός είναι ταυτόχρονα και ζωγράφος και χρώματα. Υπάρχει πιανίστας και υπάρχει πιάνο, αλλά το όργανο του ηθοποιού είναι ο ίδιος ο εαυτός του. Γι’ αυτό πρέπει να μελετάει τον εαυτό του».