Λεονίντ Γκόζμαν
Νέα Εφημερίδα, 9 Νοεμβρίου 2016, Μόσχα
Τα επόμενα 4 χρόνια οι ΗΠΑ θα είναι αναγκασμένες να ζουν με τον Τραμπ, και όλοι εμείς – με τις Ηνωμένες Πολιτείες και τον Πρόεδρο τον Ντ. Τραμπ.
Οι Αμερικανοί θα βρουν την άκρη και θα λύσουν τα προβλήματά τους με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο: ο κρατικός τους μηχανισμός είναι ικανός ν’ αντέξει οποιονδήποτε. Ο Τραμπ θα διαλέξει την ομάδα του, αν και σήμερα δεν μπορούμε να προβλέψουμε ποιους. Από τις πολλές απερισκεψίες, όχι από όλες, φυσικά θα τον συγκρατήσει το Κογκρέσο. Θα του εξηγήσουν τι θα πει ΝΑΤΟ και δε θα τον αφήσουν να το διαλύσει. Οι δικοί μας δε θα έχουν κανένα κέρδος: με τον Τραμπ θα υπάρξουν περισσότερα προβλήματα από ό, τι με τον Ομπάμα.
Αλλά το βασικό είναι να καταλάβουμε, τι συνέβη και να κατανοήσουμε τις διαστάσεις του συμβάντος. Σίγουρα, δεν ευθύνονται μόνο τα λάθη της Κλίντον ή η κούραση από την πολιτική του Ομπάμα. Δεν σημαίνει, ότι οι Δημοκρατικοί νικήθηκαν και οι Ρεπουμπλικάνοι νίκησαν: την Κλίντον ψήφισαν επιδεικτικά ο πρώην Πρόεδρος Τζ. Μπους και πολλοί άλλοι ηγέτες του κόμματος των Ρεπουμπλικάνων. Είναι η ήττα του κατεστημένου και η νίκη εκείνων που θέλουν να «σπάσουν τα δεσμά», «για να πάψει πια η σκλαβιά» που δεν είναι ενάντια στον συγκεκριμένο υποψήφιο ή το συγκεκριμένο κόμμα, αλλά ενάντια σε όσους βρίσκονταν στην εξουσία τις τελευταίες δεκαετίες. Είναι η ήττα των ιδεών και αρχών που κυριαρχούσαν στις ηγεμόνες χώρες τα τελευταία 100 χρόνια και εξασφάλιζαν πρόοδο σε όλους όσους ακολουθούσαν τον δρόμο των ιδεών τους. Είναι η ήττα της φιλελεύθερης ιδεολογίας, που ακόμα πρόσφατα φαινόταν ότι νίκησε μια και για πάντα και τόλμησε να προαναγγείλει το τέλος της Ιστορίας. Το ίδιο συμβαίνει στη Μεγάλη Βρετανία και στην Ουγγαρία, στην Αυστρία και στη Γαλλία, και σίγουρα – στη Ρωσία. Δεν μπορούμε να ισχυριζόμαστε, ότι για τα «φονικά» για τους φιλελεύθερους αποτελέσματα των εκλογών φταίνε μόνο η νοθεία και ο έλεγχος της τηλεόρασης. Έχουμε μπροστά μας το τέλος μιας ολόκληρης περιόδου εξέλιξης της ανθρωπότητας.
Τα αποτελέσματα των ψηφοφοριών των τελευταίων μηνών είναι ταυτόχρονα αποτέλεσμα μερικών «ζυμώσεων». Στις κάλπες άρχισαν να προσέρχονται άνθρωποι που δεν έχουν ξαναψηφίσει και δεν έβλεπαν καμιά διαφορά ανάμεσα στους Συντηρητικούς και τους Εργατικούς, τους Δημοκρατικούς και τους Ρεπουμπλικάνους. Κι εδώ, τόσο στο Brexit, όσο και στον Τραμπ είδαν ξαφνικά το συμφέρον τους. Τα μεσαία στρώματα – η βάση του συστήματος – άρχισαν να απογοητεύονται (όχι αβάσιμα!) και ταυτόχρονα να αντιλαμβάνονται τα επιτεύγματα των τελευταίων χρόνων ως αυτονόητα που δεν έχουν ανάγκη από υπεράσπιση. «Οι μύες της ειρήνης» (Τσόρτσιλ) έχουν αδυνατίσει. Η αίσθηση της αναποτελεσματικότητας των δημοκρατικών κρατών – η ανικανότητά τους να εξασφαλίσουν την ασφάλεια, να διασφαλίσουν το συνηθισμένο τρόπο ζωής, την δίκαιη αμοιβή για την εργασία και το ταλέντο – έγινε καθολική. Η ελίτ, οικονομική, πολιτική και πνευματική, συνήθισε την σταθερότητα, συνήθισε ότι δεν υπάρχουν προκλήσεις κατά του συστήματος, συνήθισε να βλέπει ανθρώπους ως αντικείμενα χειραγώγησης και όχι ως υποκείμενα, Κανείς δεν σέβεται πια τους πολίτες. Και οι άνθρωποι δεν ανέχονται την ασέβεια!
Τι θα γίνει όμως; Πιθανόν, σε τέσσερα χρόνια ο Τραμπ δε θα επανεκλεγεί. Αλλά δεν πρέπει να αποκλείσουμε, ότι, ακόμα κι αν συμβεί το αντίθετο, η ολική υποχώρηση των φιλελεύθερων θα είναι τόσο μακροχρόνια, ώστε στο εγγύς μέλλον θα κυριαρχούν οι εθνικιστικές ιδέες, ιδέες απομονωτισμού και το πρόσωπο της Ευρώπης δεν θα είναι η Μέρκελ, αλλά κάποια σαν την Μαρίν Λε Πεν. Και αν όλοι εμείς, Αμερικανοί, Ρώσοι, Γερμανοί, Γάλλοι, όσοι, τέλος πάντων πιστεύουμε στις ιδέες της ελευθερίας, της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της προσωπικής ευθύνης, που προέρχονται από το Ευαγγέλιο, δεν θα κάνουμε τίποτα, αυτό ακριβώς θα συμβεί.
Το πιο βλακώδες από την πλευρά μας θα ήταν η υποτίμηση των τεκτονικών αλλαγών στον κόσμο, η προσπάθεια να εξηγήσουμε όσα συμβαίνουν με τα λάθη ή τις συνωμοσίες (αν και τα λάθη πρέπει να διορθώνονται και οι συνωμοσίες να πολεμιούνται). Το ίδιο αναποτελεσματικό θα ήταν να αρχίσουμε να κατηγορούμε τους συμπολίτες μας, να τους αποκαλούμε «αμαθείς, βλάκες, ανεύθυνους» και τους οπαδούς των αντιπάλων μας – deplorable (ανάξιους), όπως έκανε η Κλίντον, ή «μπαμπάκι», όπως τους αποκαλούν σε μας. Δεν πρέπει να το κάνουμε όχι μόνο για ηθικούς λόγους, αλλά επειδή το εκλογικό δικαίωμα είναι ένας «μεγάλος εξισωτής», όπλο, που έχει κάθε άνθρωπος, ακόμα κι αν δεν τον συμπαθούμε.
Δεν πρέπει να κατηγορούμε όσους ψηφίζουν «εσφαλμένα», πρέπει να τους καταλάβουμε. Και γι’ αυτό πρέπει να τους ακούμε. Πρέπει να κατανοήσουμε επίσης, γιατί οι ίδιες οι ιδέες, που εξασφάλισαν την απίστευτη άνοδο της κατανάλωσης, τη μακροβιότητα και τις δυνατότητες της έκφρασης – οι φιλελεύθερες ιδέες – άρχισαν να απορρίπτονται μαζικά από εκείνους, που λογικά και αντικειμενικά τις έχουν ανάγκη. Θα πω ένα τρομερό πράγμα: μήπως στη διάρκεια της τελευταίας χιλιετίας έχουν συμβεί στον κόσμο αλλαγές που απαιτούν κάποια διόρθωση του φιλελεύθερου συστήματος των αξιών; Δε θα απαρνηθώ ποτέ, π.χ., την ελευθερία ως θεμελιώδης αρχή, την ισότητα των ανθρώπων ενώπιον του νόμου, την ελευθερία συνείδησης, ακόμα κι αν γκρεμιστεί ο κόσμος. Αλλά θα συμφωνήσω, ότι, για παράδειγμα, άνθρωποι, που έζησαν στη συγκεκριμένη πόλη όλη τους τη ζωή, έχουν περισσότερα δικαιώματα να αποφασίζουν για την αρχιτεκτονική της, από κείνους, που μόλις εγκαταστάθηκαν σ’ αυτή την πόλη. Όπως θα συμφωνήσω ότι στις ψηφοφορίες, που καθορίζουν την μοίρα της χώρας για δεκαετίες ολόκληρες, όπως στην περίπτωση του Brexit, η γνώμη των νέων ανθρώπων είναι σημαντικότερη από τη γνώμη εκείνων, που για ευνόητους λόγους δεν θα δουν τα αποτελέσματα της επιλογής τους.
Είναι μόνο παραδείγματα. Επιμένω όμως, ότι όσοι αγαπούν την ελευθερία, δεν πρέπει να περιορίζονται στις κατηγορίες, ακόμα και δίκαιες, να ψάχνουν ενόχους, αλλά πρέπει να κάνουν διάλογο με τους συμπολίτες τους. Και να είναι έτοιμοι για τους συμβιβασμούς, να μην απορρίπτουν εκ των προτέρων, όσα δεν ανταποκρίνονται στις πεποιθήσεις τους.
Και όλα αυτά – για να διαφυλάξουν το βασικό: εκείνη την ελευθερία να μην την παραδώσουν στους δημαγωγούς.
